W minioną sobotę, 8 grudnia br., kilka minut po godz. 12:30 grono osób zainteresowanych historią Grodziska Mazowieckiego i jego okolic, w tym lokalną infrastrukturą transportu zbiorowego, wyruszyło na spacer dawnym przebiegiem linii EKD/WKD użytkowanym przez regularny ruch pasażerski w latach 1932-1966 na terenie Grodziska Mazowieckiego – od stacji kolejowej PKP do obecnej końcowej stacji WKD przy ul. Radońskiej.Wydarzenie zostało zorganizowane przy udziale spółki WKD przez środowiska skupiające pasjonatów oraz ekspertów z dziedziny kolejnictwa, z zakresu budowy oraz eksploatacji infrastruktury kolejowej, a także zagadnień urbanistyki i zagospodarowania przestrzennego w powiązaniu z transportem kolejowym. Merytorycznego wsparcia w przedsięwzięciu udzielili również przedstawiciele Grodziskiego Centrum Kultury.

Warto również podkreślić, że organizacja wydarzenia była również związana z dwiema istotnymi w historii EKD/WKD rocznicami przypadającymi w grudniu: 100. rocznicą powstania Zgrupowania Elektryfikacyjnego "Siła i Światło" S.A. (5 grudnia 1918 roku) - spółki zarządzającej Elektrycznymi Kolejami Dojazdowymi oraz elektrownią w Pruszkowie oraz 91. rocznicą uruchomienia przewozów na linii EKD pomiędzy Warszawą i Grodziskiem Mazowieckim (11 grudnia 1927 roku).

Spacer pn. „Śladami EKD w Grodzisku Mazowieckim” został poprowadzony nieistniejącym dziś przebiegiem linii EKD/WKD wzdłuż ulic: 11 Listopada, Sienkiewicza i Radońskiej – od budynku stacji kolejowej PKP przy ulicy 1 Maja, w rejonie którego zlokalizowany był końcowy przystanek kolejki EKD, do obecnej stacji końcowej WKD „Grodzisk Mazowiecki Radońska”, u zbiegu ulic: Radońskiej i Spokojnej.

Wydarzenie miało charakter otwarty i było dostępne dla wszystkich zainteresowanych osób, których w ustalone miejsce przybyło blisko 50. Organizatorzy przybliżyli zgromadzonym historyczne uwarunkowania związane z budową, eksploatacją, czy powodami likwidacji linii kolejowej wzdłuż ulicy 11 Listopada i Sienkiewicza. Nie zabrakło również ciekawostek związanych z mijanymi kolejno punktami na trasie. Spacer zakończył w udostępnionej tego dnia dla zwiedzających Izbie Tradycji EKD/WKD, zlokalizowanej w sąsiedztwie stacji „Grodzisk Mazowiecki Radońska”. Uczestnicy mieli możliwość zapoznania się ze zgromadzonymi w Izbie Tradycji eksponatami historycznymi, jak również mogli wejść na pokład wystawionego na sąsiadującym z budynkiem Izby torze angielskiego wagonu serii EN80, obsługującego „miejski” odcinek linii EKD/WKD przez wszystkie lata jego użytkowania.

Tło historyczne odcinka linii kolejowej EKD/WKD: Grodzisk Maz. WKD (PKP) – Grodzisk Maz. Radońska (Wozownia EKD/WKD):

Otwarta w dniu 11 grudnia 1927 roku nowa linia kolejowa od zbiegu ulic Nowogrodzkiej z Marszałkowską w Warszawie po ul. Radońską w Grodzisku Mazowieckim zarządzana przez prywatny podmiot – Elektryczne Koleje Dojazdowe S.A. (EKD), od samego początku spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem mieszkańców i pozytywnymi głosami w codziennej prasie – mimo niewielkiej liczby pociągów.

Warunkiem uzyskania licencji na budowę nowego połączenia było jego wytrasowanie w odległości nie mniejszej niż 2 km od państwowej linii PKP. Słabo zaludnione tereny, nie licząc rozbudowującej się Podkowy Leśnej, Pruszkowa, Grodziska Mazowieckiego oraz małych osad: Komorowa i Tworek, nie mogły w krótkim czasie zapewnić dostatecznej ilości pasażerów. Pomimo licznych zmian rozkładu jazdy i stopniowego zwiększania częstotliwości kursowania pociągów, linia kolejowa jako przedsięwzięcie w całości zbudowane i zarządzane przez prywatnego operatora nie przynosiła spodziewanych przychodów. W związku z tym Spółka Akcyjna EKD rozpoczęła starania o zmianę koncepcji swojego funkcjonowania, szczególnie w zakresie warunku odległości minimum 2 km od linii PKP. Licząc na wzrost przewozów zaproponowano budowę odgałęzienia do Włoch i Milanówka oraz przedłużenie trasy przez miasto Grodzisk Mazowiecki od końcowego przystanku przy ul. Radońskiej do Dworca PKP. Usilne zabiegi w Ministerstwie Komunikacji okazały się skuteczne. Zbyt wolno wzrastająca liczba pasażerów i związana z tym wielkość osiąganych przychodów rodziły uzasadnione obawy przejęcia linii EKD przez Państwo.

Dla poprawienia sytuacji finansowej Zgrupowanie Elektryfikacyjne „Siła i Światło” S.A. – właściciel EKD S.A., musiało zabiegać o dodatkowe kredyty. Po pertraktacjach otrzymano zapewnienie o udzieleniu pożyczki, gwarantowanej przez państwo polskie. Ponadto część środków pozyskano na drodze podwyższenia kapitału zakładowego w ramach emisji nowych akcji EKD S.A., które objęło belgijskie Towarzystwo Akcyjne „Sobelpol” z Brukseli.

Dodatkowe środki finansowe po zbudowaniu odgałęzienia do podwarszawskich wówczas Włoch umożliwiły na realizację drugiego etapu w postaci odcinka miejskiego na terenie Grodziska Mazowieckiego: od dotychczasowej stacji końcowej „Radońska” do Dworca PKP ulicami: Radońską, Sienkiewicza i 11 Listopada. Do budowy przystąpiono natychmiast po ukończeniu w lipcu 1932 roku odcinka do Włoch. Otwarcie połączenia nastąpiło 8 listopada 1932 roku, kiedy o godz. 12:35 wyruszył w ok. dwukilometrową trasę pierwszy pociąg. Na nowym odcinku zlokalizowano 3 przystanki pośrednie.

Na nowym, jednotorowym odcinku linii EKD na terenie Grodziska Mazowieckiego zlokalizowano 3 przystanki pośrednie: ul. 11 Listopada róg Przechodniej (obecnie Żwirki i Wigury); plac Marszałka Piłsudskiego (obecnie plac Wolności) oraz ul. Radońska róg Sienkiewicza. W odróżnieniu od zasadniczej linii na odcinku tym nie została zbudowana sygnalizacja świetlna. Dla zapewnienia bezpieczeństwa ruchu pociągów zastosowano tzw. „berło” – mosiężną tabliczkę, którą musiał mieć każdy pociąg wjeżdżający na odcinek (na odcinku tym mógł znajdować się tylko jeden pociąg). „Berło” otrzymywał od dyżurnego ruchu każdy maszynista pociągu mijającego stację „Grodzisk Mazowiecki Radońska”.

Początkowo szyny ułożono systemem kolejowym, na ostrych łukach zabezpieczone specjalnymi odbojnicami, przeciwdziałającymi wykolejeniom. Po wojnie podczas przebudowy nawierzchni m.in. ul. 11 Listopada, na części odcinka miejskiego w Grodzisku Mazowieckim zastosowano szyny żłobkowe.

Pełniąc rolę tramwaju miejskiego, pociągi EKD znacząco ułatwiły mieszkańcom Grodziska Mazowieckiego komunikację w obrębie miasta, jak również komunikację z Warszawą i innymi miastami w okolicy. Uruchomienie nowego odcinka, na którym wprowadzono odrębną taryfę „miejską” wraz ze stopniowym rozwojem miejscowości położonych wzdłuż linii wpłynęło na szybszy wzrost liczby pasażerów, a co za tym idzie zwiększenie wpływów.

Tabela – Liczba przewiezionych pasażerów oraz praca taboru w latach 1927-1934

Po II wojnie światowej liczbę przystanków pośrednich pomiędzy stacją „Grodzisk Mazowiecki Radońska” i stacją PKP zredukowano z trzech do jednego (pozostał jedynie przystanek zlokalizowany w rejonie obecnego placu Wolności, zwany wówczas jako „Grodzisk Maz. Rynek”). W latach 60. XX w. w miarę systematycznego wzrostu ruchu samochodowego pociągom WKD (po zmianie nazwy EKD w 1951) coraz trudniej było poruszać się po ścisłym centrum miasta. W celu „poprawiania bezpieczeństwa ruchu drogowego na przecięciu z kolejowym” w 1966 roku podjęto decyzję o zamknięciu dla pociągów odcinka od ul. Radońskiej do stacji PKP. Jednym z powodów mogło być poważne zderzenie pociągu WKD z autobusem PKS w rejonie skrzyżowania ulic: Montwiłła i Sienkiewicza, w którym rannych zostało blisko 60 osób. Ostatnie elementy torowiska przetrwały nie niepokojone do początku lat 90. XX w. kiedy przeprowadzono gruntowną modernizację ul. 11 Listopada, przeznaczając ją wyłącznie dla ruchu pieszego.

Likwidacja odgałęzień linii WKD w latach 1966-1972 (poza Grodziskiem Mazowieckim dodatkowo do osiedla Włochy w 1971 roku oraz na terenie Milanówka w 1972 roku) miała na celu według założeń ówczesnych decydentów usprawnienie i unowocześnienie ruchu na zasadniczych relacjach do Grodziska Mazowieckiego i Milanówka. Zrezygnowano z dowożenia pasażerów pociągami WKD w miejsca, do których docierała tzw. „duża” kolej czy do których znacznie wygodniej mogły dojechać autobusy komunikacji miejskiej.

Zobacz galerię zdjęć ze spaceru oraz materiały związane:

{gallery}2018-12-08 Spacer Grodzisk Mazowiecki{/gallery}